Sáng nay, khi mặt trời vừa kịp ló dạng qua những ô cửa sổ kính của các tòa nhà cao tầng, thị trường chứng khoán Việt Nam đã chìm vào một cơn hỗn loạn chưa từng thấy. Những con số đỏ rực chạy dài trên bảng điện, kéo theo tiếng thở dài, lo lắng, thậm chí là tuyệt vọng từ hàng triệu nhà đầu tư. Sự kiện mà không ai lường trước, không ai kịp phòng thủ – một “Thiên Nga Đen” đúng nghĩa – đã giáng một đòn mạnh vào niềm tin và tài sản của thị trường, quét sạch thành quả tích lũy trong suốt nhiều năm của hàng ngàn con người.

Cú sụp đổ xảy ra đột ngột, tàn khốc, không báo trước, như thể ai đó đã tắt công tắc điện giữa một buổi trình diễn rực rỡ ánh sáng. VN-Index lao dốc không phanh, mất gần trọn số điểm tăng trưởng của ba năm vừa qua chỉ trong một phiên giao dịch. Hơn 90% cổ phiếu giảm sàn, không một lực đỡ nào có thể cứu vãn. Những mã đầu ngành, từng được xem là “thành trì” vững chắc, cũng bị bán tháo không thương tiếc. Trên các diễn đàn tài chính, mạng xã hội, nhóm chat đầu tư, chỉ còn lại tiếng gào thét, hoang mang và những câu hỏi “Chuyện gì đang xảy ra vậy?”

Chuyện gì thực sự đã xảy ra? Tại sao một thị trường vốn đang dần hồi phục, với nhiều tín hiệu tích cực từ vĩ mô và dòng vốn nước ngoài, lại có thể sụp đổ trong tích tắc như vậy? Liệu đây có phải là hệ quả của những bất ổn âm ỉ tích tụ từ lâu, hay là kết quả của một cú sốc quá lớn từ bên ngoài mà thị trường không thể chống đỡ? Hay là tất cả cộng hưởng, tạo nên một cơn sóng thần nhấn chìm tất cả?

Người ta gọi sự kiện này là “Thiên Nga Đen” – một khái niệm trong lý thuyết xác suất được phổ biến bởi Nassim Nicholas Taleb – để mô tả những biến cố hiếm gặp, bất ngờ và có tác động cực kỳ lớn đến thế giới. Trên thị trường tài chính, Thiên Nga Đen là nỗi ám ảnh kinh hoàng. Nó là thứ không ai dám nghĩ tới, nhưng một khi xuất hiện, nó cuốn phăng mọi thứ – lợi nhuận, kỳ vọng, kế hoạch, niềm tin.

Trong suốt ba năm qua, nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là lớp nhà đầu tư mới bước vào thị trường sau đại dịch COVID-19, đã kiên trì “gom củi”, tích lũy từng đồng vốn, từng cổ phiếu với niềm tin rằng thị trường Việt Nam sẽ phục hồi mạnh mẽ, rằng nền kinh tế sẽ bứt phá, rằng “hold là win”. Họ học phân tích kỹ thuật, đọc báo cáo tài chính, nghe khuyến nghị chuyên gia, thức khuya dậy sớm để theo dõi tin tức, thậm chí vay mượn để gia tăng vị thế với niềm tin tuyệt đối vào tương lai. Thế nhưng, chỉ trong một ngày, mọi công sức ấy bị thiêu rụi như củi khô trong một đám cháy lớn. Gom củi ba năm, đốt một ngày – câu nói đau đớn nhưng chính xác đến tàn nhẫn.

Không ai cứu nổi thị trường trong ngày hôm đó. Lệnh bán dồn dập đến mức bảng điện không kịp hiển thị. Nhà đầu tư hoảng loạn dẫm đạp lên nhau, không còn quan tâm đến định giá, không còn bận tâm đến doanh thu, lợi nhuận hay triển vọng ngành nghề – tất cả chỉ còn lại một mệnh lệnh duy nhất: “BÁN BẰNG MỌI GIÁ!” Nhưng bi kịch lớn nhất là: không ai mua.

Khối ngoại rút ròng với tốc độ ánh sáng. Các công ty chứng khoán siết margin đồng loạt. Quỹ đầu tư bán giải chấp. Những tay chơi lâu năm, tưởng đã trải đủ bão giông, cũng thẫn thờ, bất lực. Nhóm đầu tư cá nhân – xương sống của thị trường những năm qua – thì như rắn mất đầu, chỉ còn lại những ánh mắt trống rỗng và trạng thái bấn loạn. Trên các sàn giao dịch, lệnh bán chồng chất, nhưng bên mua trống rỗng như thể thị trường chỉ còn lại một chiều. Chưa từng có một “ngày đen tối” nào khốc liệt đến như vậy.

Trong bối cảnh ấy, câu hỏi cấp thiết không chỉ là “vì sao” mà là “làm gì tiếp theo?” Phải chăng đây là thời khắc đánh dấu một chu kỳ suy thoái sâu rộng hơn của thị trường? Hay đây chính là cơ hội tích lũy hiếm có sau cơn hoảng loạn nhất thời? Nhưng quan trọng hơn cả, làm sao để thị trường lấy lại niềm tin – tài sản có giá trị nhất, nhưng cũng dễ vỡ nhất – của các nhà đầu tư?

Vào thời khắc tưởng chừng mọi hy vọng đã bị dập tắt, khi bảng điện chìm trong sắc đỏ và nỗi sợ bao trùm khắp nơi, điều quan trọng nhất mà một nhà đầu tư cần làm không phải là bán tháo, không phải là chạy theo đám đông, mà là giữ được sự bình tĩnh – thứ vũ khí mạnh mẽ nhất trong những lúc hỗn loạn.

Thị trường chứng khoán luôn là nơi phản ánh cảm xúc của đám đông. Khi lòng tham và nỗi sợ chạm đỉnh, biến động giá không còn phản ánh giá trị nội tại của doanh nghiệp mà trở thành tấm gương méo mó của tâm lý ngắn hạn. Trong cơn bão tâm lý ấy, nếu ta không đủ vững vàng, không đủ tỉnh táo, rất dễ đưa ra những quyết định sai lầm – và sai lầm lớn nhất là bán cổ phiếu với bất kỳ giá nào chỉ để “thoát hàng”.

Nhưng lịch sử đã chứng minh, những cơn hoảng loạn chưa bao giờ kéo dài mãi mãi. Cứ sau mỗi lần sụp đổ, thị trường lại hồi phục, thậm chí mạnh mẽ hơn, tạo lập một mặt bằng giá mới và đưa những ai kiên trì ở lại đến những đỉnh cao mới. Những ai giữ được bình tĩnh trong cơn sóng gió, thường là những người gặt hái được quả ngọt khi mặt biển trở lại bình yên.

Chúng ta cần hiểu rằng, sự kiện “Thiên Nga Đen” lần này, dù gây ra tổn thất lớn trong ngắn hạn, nhưng không phải là hồi kết của thị trường chứng khoán Việt Nam. Trái lại, đây có thể chính là chất xúc tác mạnh mẽ để thanh lọc thị trường, để loại bỏ những dòng vốn đầu cơ, để đưa mọi thứ về đúng giá trị thực. Một thị trường lành mạnh là thị trường biết điều chỉnh, biết đau – và quan trọng hơn hết – biết đứng dậy.

Những ai đang nắm giữ cổ phiếu, hãy tự hỏi: “Liệu doanh nghiệp tôi đang nắm giữ có thực sự yếu kém? Có phá sản? Hay chỉ đơn thuần bị cuốn vào cơn hoảng loạn tạm thời của thị trường?” Rất nhiều mã cổ phiếu bluechip, những công ty đầu ngành với nền tảng tài chính vững chắc, đội ngũ lãnh đạo uy tín và kế hoạch tăng trưởng rõ ràng, đã bị giảm 20-30% chỉ sau vài phiên. Nhưng điều gì đã thực sự thay đổi? Doanh thu có sụt giảm? Lợi nhuận có biến mất? Câu trả lời là không. Những gì thay đổi là tâm lý đám đông – chứ không phải bản chất doanh nghiệp.

Trong lúc này, điều cần làm không phải là hoảng loạn chạy trốn, mà là xem lại danh mục, đánh giá kỹ lại từng cổ phiếu, từng ngành nghề, từng cơ hội. Những doanh nghiệp tốt không thể tự nhiên biến xấu chỉ vì một tin tức từ bên kia bán cầu. Ngay cả chính sách áp thuế mới của Hoa Kỳ – thứ được xem là giọt nước tràn ly trong ngày thị trường sụp đổ – cũng chỉ là một yếu tố ngắn hạn. Tác động thực tế của nó còn xa mới chạm đến các chỉ số kinh tế cốt lõi của Việt Nam, chứ chưa nói đến việc làm thay đổi quỹ đạo tăng trưởng của các doanh nghiệp niêm yết.

Và nếu nhìn ở góc độ tích cực hơn, thì đây chính là cơ hội chiến lược. Một số ngành sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực trong ngắn hạn bởi chính sách thuế mới, nhưng rất nhiều ngành khác lại được hưởng lợi. Các doanh nghiệp xuất khẩu có thể bị kiểm soát chặt hơn, nhưng thị trường nội địa – vốn đang được kích thích mạnh bằng đầu tư công, tín dụng ưu đãi và cải cách thể chế – lại đang đứng trước cơ hội vàng để bứt phá.

Thị trường chứng khoán Việt Nam trong năm 2025 sẽ không giống như hiện tại. Nó sẽ phục hồi. Và không chỉ phục hồi – mà còn có khả năng trở thành một trong những điểm sáng trên bản đồ đầu tư toàn cầu. Vì sao? Vì chúng ta đang ở điểm trũng nhất của chu kỳ. Lãi suất đã giảm. Chính sách tiền tệ đang nới lỏng. Đầu tư công được đẩy mạnh chưa từng thấy. Các hiệp định thương mại thế hệ mới tiếp tục mở ra cánh cửa cho dòng vốn ngoại. Và đặc biệt, Việt Nam vẫn giữ vững ổn định chính trị – yếu tố cốt lõi tạo niềm tin lâu dài cho các nhà đầu tư.

Khi dòng tiền đầu cơ bị thổi bay, khi niềm tin bị tổn thương, khi mọi người từ bỏ hy vọng – đó chính là lúc cơ hội thực sự xuất hiện. Những nhà đầu tư vĩ đại nhất trong lịch sử không làm giàu nhờ những ngày thị trường hưng phấn. Họ tích lũy trong nỗi sợ, họ mua vào khi người khác bán ra, và họ giữ vững niềm tin khi không ai còn dám tin.

Chúng ta không thể thay đổi thị trường. Chúng ta càng không thể dự báo chính xác những biến động trong ngắn hạn. Nhưng chúng ta có thể lựa chọn cách phản ứng, và phản ứng khôn ngoan nhất lúc này chính là kiên định, chọn lọc, và sẵn sàng cho một chu kỳ mới.

Nếu bạn còn giữ được tiền mặt, hãy tận dụng. Nếu bạn còn giữ được cổ phiếu tốt, hãy kiên trì. Nếu bạn đã lỡ lỗ nặng, hãy bình tĩnh xem lại, đừng cắt lỗ vô điều kiện, vì khi thị trường phục hồi – điều chắc chắn sẽ đến – bạn sẽ cần chính những cổ phiếu ấy để gỡ lại.

Có thể hiện tại bạn đang đau. Có thể danh mục bạn đang đỏ lửa. Nhưng xin đừng quên: chứng khoán là một hành trình dài, và chỉ những ai đi được hết con đường mới nhìn thấy đích đến.

Thiên Nga Đen – dù có sải cánh đen kịt và dáng vẻ đáng sợ đến mấy – cũng chỉ là hiện tượng ngắn hạn. Nó là một phần của hành trình, không phải định mệnh. Quan trọng là chúng ta không để nó làm mờ đi tầm nhìn dài hạn. Thị trường luôn nhạy cảm, đúng vậy, nhưng sau mỗi cú sốc, thị trường cũng trở nên thông minh hơn, trưởng thành hơn, và vững chắc hơn.

Những gì bạn cần làm lúc này không phải là đọc thêm tin xấu, không phải là canh giá để bán tháo, mà là tĩnh tâm, nhìn lại lý do vì sao bạn đầu tư ngay từ đầu. Bạn có đầu tư vì tin vào tương lai doanh nghiệp? Bạn có tin vào tiềm năng của nền kinh tế Việt Nam? Nếu câu trả lời là “có”, thì xin đừng để một vài phiên giao dịch làm bạn quên đi niềm tin ấy.

Những ngày tồi tệ nhất thường là tiền đề cho những ngày rực rỡ nhất. Khi ai cũng sợ hãi, chính là lúc bạn cần dũng cảm. Khi ai cũng chạy trốn, chính là lúc bạn cần bám trụ. Và khi thị trường quay đầu, bạn sẽ thấy – mình đã làm đúng.

Đừng để cảm xúc ngắn hạn đánh cắp tầm nhìn dài hạn. Đừng bán rẻ tài sản chỉ vì một cơn bão tạm thời. Và đặc biệt, đừng đánh mất niềm tin – vì nó chính là nguồn vốn quý giá nhất trong đầu tư.

Thị trường không phải là nơi dành cho những kẻ yếu tim. Nhưng nó luôn thưởng xứng đáng cho những người dám tin, dám đi tiếp, dám đứng dậy sau mỗi lần ngã.

Đừng quên: Thiên Nga Đen rồi sẽ bay đi. Nhưng bình minh của năm 2025 thì đang đến gần.